NAAR EEN REALISTISCH BEELD VAN DE GROENE INDUSTRIE

GEZAMENLIJK GEDRAGEN MODELLEN ALS FUNDAMENT VOOR DIALOOG

 

Het verkennen en vormgeven van de duurzaamheidstransitie is een lastige uitdaging. Het Institute for Sustainable Process Technology (ISPT) maakt zich sterk voor een brede, gezamenlijke aanpak gesteund door betrouwbare, gevalideerde modellen. Onder de noemer ‘Rekenkamer van de Industrie’ wil ISPT daarbij een leidende rol nemen.

gezamenlijk verhaal

De doelen van circulariteit en CO₂-neutraliteit zijn bekend, de deadlines van 2030 en 2050 ook. Maar om ze te halen moeten er echt nog wel wat tandjes worden bijgezet. “Er is aan initiatieven geen gebrek”, zegt Jongsma, “maar we zien ook veel aarzeling.” Dat komt omdat nog veel onduidelijk is. Wat zijn de alternatieve grondstoffen? Is er wel voldoende hernieuwbare energie voorhanden, en hoe vangen we fluctuaties op? En hoe zit het met de toekomstige infrastructuur voor elektriciteit, waterstof, CO₂? Wat betekent nieuwe technologie voor de waardeketen van de toekomst? Dat het erg lastig is om zulke vragen adequaat te beantwoorden komt volgens Jongsma vooral omdat er nog geen gezamenlijk ‘verhaal’ is.

"Welke toekomst is er voor industrieel Nederland? Er is dialoog nodig om tot een gedeelde visie te komen"

Andreas ten Cate, ISPT-programmadirecteur Systeemintegratie vult aan: “We zien dat iedereen moeite heeft keuzes te maken omdat een ondersteunende visie ontbreekt. Wat voor een industrie willen we over 30 à 40 jaar? Wat is er mogelijk? Welke toekomst is er voor een bepaalde industrieregio, of zelfs heel industrieel Nederland? Die vragen zien we overal in de markt.” 

Jongsma en Ten Cate nemen hier met ISPT het voortouw. Gezamenlijkheid is het sleutelwoord. Jongsma: “Er is dialoog nodig om tot een gedeelde visie te komen. Dat lukt alleen als er sprake is van onderling vertrouwen, dus moeten we voor verbinding zorgen. Bij ISPT hebben we daar al jaren ervaring mee; we coördineren programma’s en consortia op allerlei onderwerpen en in alle relevante sectoren. Met dat trust-based netwerk gaan we nu een nieuw platform ontwikkelen om samen op een effectieve manier de toekomst te verkennen en vorm te geven.”

Rekenkamer van de industrie

Het platform krijgt de titel ‘Rekenkamer van de Industrie’ en dat maakt meteen duidelijk dat er behalve gepraat ook gerekend gaat worden. Het is de ervaring van ISPT dat modellen onmisbaar zijn in de dialoog over complexe, veelomvattende onderwerpen.

Als voorbeeld noemt Ten Cate het HyChain waterstofproject, waarin momenteel een verkenning wordt gedaan van de rol die waterstof speelt in de transitie van de Nederlandse industrieregio’s. Hij legt uit hoe dat gaat: “We hebben een model ontwikkeld waarin de plannen zijn samengebracht van individuele bedrijven en van coördinerende partijen zoals een havenbedrijf of provincie. Dat geeft een goed beeld van de energie en grondstofstromen in het cluster. Daarna bekijken we samen met de bedrijven wat er gebeurt als je maatregelen wilt nemen. We stellen vragen als “Hoe kunnen we de transitie versnellen? En wat kost dat of levert dat dan op? Zo toetsen we met het model de haalbaarheid van de individuele plannen aan de inpassing in het cluster.”

In de regio’s Zeeland en Rotterdam is deze aanpak succesvol gebleken, aldus Ten Cate: “Daar is nu een geïnteresseerd en enthousiast ecosysteem waarin nieuwe ideeën ontstaan, die met behulp van de modellen worden getoetst en vervolgens gezamenlijk verder ontwikkeld.”

 "Bedrijven zijn doorgaans erg intern gericht, maar zullen in de toekomst kritisch afhankelijk zijn van externe factoren"

Veelomvattende modellen

ISPT hanteert een vergelijkbare aanpak bij verschillende andere ketenstudies en bij het grootschalige Carbon Transition Model (rond industriële activiteit en koolstofhuishouding, zie verder) en het vergelijkbare AgriFoodNature Transition Model (rond voedselketens, duurzaamheid en biodiversiteit). Het zijn veelomvattende modellen, die veel verder gaan dan wat er in de industrie gebruikelijk is, aldus Ten Cate: “Bedrijven zijn doorgaans erg intern gericht. In hun modellen staat het eigen proces centraal; energie en grondstoffen komen binnen, producten en restromen gaan eruit. Die benadering loopt tegen grenzen aan omdat ze in de toekomst kritisch afhankelijk zijn van externe factoren. Er komen veel méér en veel intensievere relaties met de buitenwereld die direct ingrijpen op wat er binnen de poorten gebeurt”.

Beschikbaarheid van groene stroom is daarvoor een goed voorbeeld. In de toekomst gaan we veel processen elektrisch bedrijven om onze CO₂-uitstoot te vermijden. Maar die groene stroom is niet voortdurend voorhanden. Je zult dus als bedrijf mee moeten gaan bewegen met het fluctuerende aanbod. Het is zelfs niet ondenkbaar dat netbeheerders in de toekomst onder extreme omstandigheden elektrische installaties bij bedrijven kunnen afschakelen. Dat risico zal je goed moeten kunnen inschatten en zoiets kun je niet alleen oplossen. Dat vraagt om afstemming door de keten.

En daarbij, vult Jongsma aan, de waardeketens voor grondstoffen en producten veranderen ook. Zo vereist het realiseren van circulariteit hele nauwe connecties tussen de partners in de keten. “Een bedrijf kan in zijn eentje geen recycling realiseren. De keten is complex en vereist strategische regie om uiteindelijk resultaat te boeken.” Dit betekent ook dat alle relevante spelers aan de dialoog moeten deelnemen. ISPT betrekt daarom niet alleen industrie bij de Rekenkamer van de Industrie, maar ook energiebedrijven, netbeheerders, sectororganisaties, overheden en ngo's.

Een realistisch beeld van de toekomst

De ambitie van de Rekenkamer van de Industrie is om tot een grootschalige verkenning van het toekomstige Nederlandse industriesysteem te komen. Ten Cate: “De huidige situatie in kaart brengen, kijken hoe we willen dat het eruit zal zien, en dan gaan ontwerpen. Maak een aantal iteraties en ga op zoek naar slimme oplossingen en combinaties van technologieën. Elke stap brengt je dichter bij een realistisch beeld van de groene industrie van de toekomst.”

Voor Jongsma is het duidelijk dat we dit niet aan de markt kunnen overlaten, zoals soms nog wel eens wordt bepleit. “De transitie is te complex en er is sprake van individuele bedrijfsbelangen.” Ook de overheid is lang niet altijd bij machte om hier de regie te nemen: “Die is gesegmenteerd in verschillende ministeries en programma’s, terwijl juist een integrale visie nodig is.”

Ergens in dat speelveld moet je de kans grijpen om een visie te ontwikkelen, aldus Jongsma: “Het is mijn stellige overtuiging dat je dit alleen voor elkaar krijgt in de setting van publiek-private denktanks zoals we dat bij ISPT gewend zijn. In gezamenlijkheid tussen overheid, industrie, ngo's en kennisorganisaties. Als non-profitorganisatie met een trust-based network zitten wij daar precies tussenin. Wij kunnen die rol vervullen.”

CARBON TRANSITION MODEL

Na een ontwikkelingsperiode van ruim twee jaar werd op de ISPT Conference van 8 november het Carbon Transition Model (CTM) aan het publiek voorgesteld. Het brengt koolstofstromen in kaart en geeft zo richting aan de transitie naar een circulaire, koolstofneutrale toekomst. Op een workshop kregen geïnteresseerden hands-on uitleg en demonstratie. Tegelijkertijd werd een website gelanceerd (carbontransitionmodel.com) waarop iedereen het model kan bekijken en gebruiken.

NPT Procestechnologie berichtte in 2020 al hoe het model voor een bepaald productieproces verduurzamingsopties biedt, en aan de hand daarvan projecties kan maken naar een toekomstig jaar (editie 2020-04, p7). Elke gebruiker doet dat in de beslotenheid van zijn eigen account, waar hij scenario’s kan doorrekenen, opslaan en indien gewenst kan delen met de andere gebruikers. Zo biedt het CTM inzicht in de gevolgen van keuzes voor verduurzaming, zowel voor de betreffende industrie als voor het Nederlandse industrielandschap als geheel.

Ontwikkelaar Rob Terwel van Kalavasta, adviesbureau in klimaatneutraliteit, praat ons bij over wat er sinds 2020 gebeurd is. Waar het CTM eerst vooral de grote productiesites bevatte, zoals raffinaderijen, naftakrakers, kunstmestfabrieken en staalfabrieken, zijn inmiddels alle bedrijven opgenomen die verplicht zijn te rapporteren aan de Nederlandse emissieautoriteit. Dat zijn er bij elkaar ruim driehonderd. Bij de belangrijkste bedrijven gaat de modellering tot op procesniveau, de overige zijn op siteniveau opgenomen. Daarnaast is er een koppeling gemaakt tussen het CTM en het Energy Transition Model van Quintel. Zo wordt het mogelijk te verkennen hoe transitie van de industrie van invloed is op het energiesysteem - denk aan de indirecte emissies van gascentrales die aangaan als er te weinig duurzame stroom beschikbaar is bij een sterk geëlektrificeerde industrie.

“We krijgen zo steeds beter zicht op de wisselwerkingen en de afhankelijkheden die zich voordoen terwijl we de transitie doorlopen”, zegt Terwel. Hij meldt dat het CTM de afgelopen maanden al is benut om de Nederlandse netbeheerders te ondersteunen bij een update van de Integrale Infrastructuurverkenning 2030-2050. “Met het CTM konden we inzicht bieden in de verwachte elektriciteitsbehoefte bij de industrie. Daarbij hebben we verschillende scenario’s doorgerekend aan de hand van sessies met individuele bedrijven en met industrieclusters. Zo’n bottom-upbenadering, waarbij je ook de verschillen tussen bedrijven kunt verwerken, biedt veel meer inzicht dan een top-downmodellering waarbij meestal voor een hele sector dezelfde strategie wordt verondersteld.”